Psikiyatrik İlaçlar Kilo Aldırır mı ?

Bu yazıda psikiyatrik rahatsızlıkların tedavisinde sıkça kullanılan antidepresanlar, duygudurum dengeleyiciler ve antipsikotik ilaçların kilo alımıyla ilişkisi kısaca incelenecektir.

Kilo alımı sonucunda hastalarımızda sağlık problemlerinde (hipertansiyon, koroner kalp hastalığı, iskemik inme, bozulmuş glukoz toleransı, diyabet, hiperlipidemi, solunum problemleri, osteoartrit) artışın yanında moral bozukluğu ve sosyal damgalanma gibi psikososyal problemlerle de karşı karşıya kalmaktadır

Psikotropik (psikiyatrik) ilaçlara bağlı kilo alımında genetik faktörlerin etkili olduğu bilinmektedir. Bazen depresyon ve psikoz belirtilerindeki düzelmeyle birlikte hastalarımızın kaybolan iştahları da yerine gelmekte ve normal kilolarına döndüklerini gözlemlemekteyiz.

Şimdi kısaca ilaç gruplarına bir göz atabiliriz.

Antidepresanlar

Antidepresanlara bağlı kilo alımı hem kısa hem de uzun süreli tedavide nisbeten sık görülen bir problemdir. Aslında klinik pratikte kullandığımız antidepresanların bir kısmıyla kilo artışı görmekle beraber çoğu antidepresan ilacın kilo alımı açısından nötr olduğunu biliyoruz.

Peki hangi antidepresanlar daha fazla kilo aldırabilir ?: Klinik pratikte trisiklik antidepresanların (TCA) ve monoamin oksidaz inhibitörlerinin (MAOI) ve mirtazapinin; günümüzde sık kullanılan serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI) veya yeni nesil antidepresanlara göre daha fazla kilo alımı yaptıkları görülmektedir. SSRI grubu içerisinde yer alan Fluoksetin’in geçici olarak iştah kaybı yaptığını ancak devam eden kullanımda bu etkinin ortadan kalktığını ve kişilerin eski kilolarına döndüklerini görüyoruz. SSRI grubu içerisinde paroksetin’in diğer SSRI grubu ilaçlara göre nisbeten daha fazla iştah artışı yaptığından da söz edilebilir. Ek olarak kuvvetli bir antidepresan olan mirtazapin ile de belirgin kilo artışları gözlenmektedir. İştah artışı pek istenmeyen bir yan etki gibi gözükse de depresyon atağı sırasında ciddi iştah kaybı olan kişilere verilecek bu tarz ajanlar hem depresyonun toparlanmasına yardımcı olmakta hem de kısa sürede iştah kaybının düzelmesini sağlayabilmektedir.

Duygudurum Düzenleyiciler

Lityum ve antikonvülzan ilaçların oluşturduğu bu grup ilaçlara bağlı kilo alımı sık görülen ve tedavi uyumunu bozabilen bir yan etkidir. Duygudurum düzenleyiciler içerisinde özellikle lityum ve valproik asit kilo alımıyla ilişkilendirilmiştir. Lamotrijin, karbamazepin ve okskarbazepin kilo alımı açısından nötr ajanlar olarak kabul edilmektedir. Duygudurum düzenleyiciler arasında kilo kaybıyla ilişkilendirilen tek ajan topiramattır. Topiramat kullanan hastaların % 6-16 sında kilo kaybı olduğu, bunun da belirgin olarak tedavinin ilk 4-6 ayında olduğu gösterilmiştir.

Antipsikotikler

Antipsikotik ilaçlar başlangıçta şizofreni tedavisinde kullanılmış olsa da son yıllarda bipolar afektif bozukluk, depresiyon ve anksiyete bozukluklarında da kullanımları yaygınlaşmıştır. Antipsikotiklerin kilo artışı yaptığı bilinmesine rağmen, atipik antipsikotiklerin kullanıma girmesiyle birlikte bu ilaçlara bağlı kilo alımı daha önem kazanmıştır  Günümüzdeki antipsikotikler içerisinde düşük potanslı fenotiazinlerden klorpromazin ve atipik antipsikotiklerden klozapin, olanzapin, risperidon ve ketiapin klinik kullanımlarında kilo alımıyla ilişkilendirilmişlerdir. Amisülpirid, aripiprazol ve ziprasidon’un atipikler içerisinde kilo alımı yapmamaları açısından daha avantajlı oldukları görülmektedir.

Atipik antipsikotik ajanların metabolik yan etkilerinin (kilo alımı, kolesterol ve açlık kan şekeri değerlerinde artış) belirgin olduğu ve bu grupta da özellikle klozapin ve olanzapin ile ciddi kilo artışlarının görülebildiği bilinmektedir.

Psikotroplara Bağlı Kilo Alımının Tedavisi

Psikotropik ilaçlara bağlı kilo alımının tedavisinde farklı yöntemler uygulanabilmektedir. İlaca bağlı kilo alımının önüne geçmek için erken müdahale önemlidir. Hastalar tedavi başlamadan önce ilaçların potansiyel kilo aldırıcı yan etkilerine karşı uyarılmalı ve tedavi başlangıcında ve tedavi süresince obezite, diyabet, dislipidemi, hipertansiyon, boy, kilo ve bel çevreleri takip edilmelidir. Tedavi başlangıcında hastaların ayrıca kan basıncı açlık kan şekeri ve lipid profilleri bakılmalıdır .

İlaçlara bağlı kilo alımı görüldüğünde yapılacak ilk müdahalelerden biri davranışsal kilo kontrolü olup; yeme alışkanlıklarının ve yaşam stilinin değiştirilip egzersizin artırılmasını kapsar . Psikotroplara bağlı kilo alımının farmakolojik tedavisi konusunda farklı yöntemler söz konusudur. İlacın daha düşük dozlarda başlanması, ilaç dozunun düşülmesi, kilo aldırma ihtimali daha az olan bir ilaca geçilmesi veya eklenmesinin kilo kontrolü zerine etkili olduğu bildirilmiştir. Antipsikotik ilaca ek olarak metformin, topiramat, sibutramin, modafinil veya reboksetin verilmesinin kilo verdirici etkileri olduğu placebo kontrollü çalışmalarda gösterilmiştir

Kaynaklar

1. Ruetsch O, Viala A, Bardou H, Martin P, Vacheron MN. Psychotropic drugs induced weight gain: a review of the literature concerning epidemiological data, mechanisms and management. 2005 Jul-Aug;31(4 Pt 1):507-16.
2. Smits JA, Rosenfield D, Mather AA, Tart CD, Henriksen C. Psychotropic medication use mediates the relationship between mood and anxiety disorders and obesity: findings from a nationally representative sample. J Psychiatr Res 2010; 44: 1010–1016.
3. Masand PS. Weight gain associated with psychotropic drugs. Expert Opinion Pharmacother 2000; 1: 377–389.
4. Thieda P, Beard S, Richter A, Kane J (2003) An economic review of compliance with medication therapy in the treatment of schizophrenia. Psychiatr Serv 54: 508–516.
5. Adam Wysokiski and Iwona Koszewska. Mechanisms of Increased Appetite and Weight Gain Induced by Psychotropic Medications. Journal of Advanced Clinical Pharmacology, 2014, 1, 12-33
6. Stahl SM: How to appease the appetite of psychotropic drugs. J Clin Psychiatry 1998; 59:500–501
7. Schatzberg A, Cole J, DeBattista C. Manual of Clinical Psychopharmacology 7th Edition, American Psychiatric Publishing, Inc. 1000 Wilson Boulevard, 2012
8. Schwartz TL, Nihalani N, Jindal S, Virk S and Jones N. Psychiatric medication-induced obesity: A Review. Obesity Reviews (2004) 5, 115–121
9. Ranjbar S,Pai NB, Deng C. The Association of Antidepressant Medication and Body Weight Gain. Journal of Health and Allied Sciences. Volume 12, Issue 1; Jan-Apr 2013
10. Serretti A, Mandelli L. Antidepressants and body weight: a comprehensive review and meta-analysis. J Clin Psychiatry.2010 Oct;71(10):1259-72
11. Cantú TG, Korek JS. Monoamine oxidase inhibitors and weight gain. Drug Intell Clin Pharm.1988 Oct;22(10):755-9.
12. Pande AC, Grunhaus LJ, Haskett RF, Greden JF. Weight change with antidepressant treatment. Biological Psychiatry 1989; 25 :A55
13. Michael J. Devlin, Susan Z. Yanovski, G. Terence Wilson. Obesity: What Mental Health Professionals Need to Know. Am J Psychiatry 2000; 157:854–866
14. Harvey BH, Bouwer CD. Neuropharmacology of paradoxic weight gain with selective serotonin reuptake inhibitors. Clin Neuropharm 2000; 23: 90–97.
15. Michelson D, Amsterdam J, Quitkin FM, Reimherr FW, Rosenbaum JF, Zajecka J, Sundell KL, Kim Y, Beasley CM, Jr. Changes in weight during a 1 year trial of fluoxetine. Am J Psychiatry 1999; 156: 1170–1176.
16. Dent R, Blackmore A, Peterson J, Habib R, Kay GP, Gervais A, Taylor V, Wells G. Changes in body weight and psychotropic drugs: a systematic synthesis of the literature. PLoS One. 2012;7(6)

17. Fukui H, Murai T. Severe weight gain induced by combination treatment with risperidone and paroxetine. Clin Neuro Pharmacol 2002; 25: 269–271.
18. Benkert O, Szegedi A, Kohnen R. Mirtazapine compared with paroxetine in major depression. J Clin Psychiatry 2000; 61: 656–663.
19. Ribeiro L, Busnello JV, Kauer-Sant’Anna M, Madruga M, Quevedo J, Busnello EA, Kapczinski F. Mirtazapine versus fluoxetine in the treatment of panic disorder. Brazilian J Med Biol Res 2001; 34: 1303–1307.
20. Jain AK, Kaplan RA, Gadde KM, Wadden TA, Allison DB, Brewer ER, Leadbetter RA, Richard N, Haight B, Jamerson BD, Buaron KS, Metz A. Bupropion SR versus placebo for weight loss in obese patients with depressive patients. Obesity Res 2002; 10:1049–1056.
21. Anderson JW, Greenway FL, Fujioka K, Gadde KM, McKenney J, O’Neil PM. Bupropion SR enhances weight loss: a 48 week double blind placebo controlled trial. Obesity Res 2002; 10: 633–641.
22. Mago R, Mahajan R, Borra D. Adverse Effects and Nonadherence with Mood Stabilizers. Journal of Mood Disorders 2013;3(Suppl. 1):S4-S6
23. Crabtree BL, Faulker MJ. Bipolar disorder. In: Chisolm-Burns MA, Schwinghammer TL, Wells BG, Malone PM, Kolesar JM, DiPiro JT, eds.Pharmacotherapy: Principles and Practice. 2nd edition. New York, NY: McGraw-Hill; 2010:669-689.
24. Torrent C, Amann B, Sánchez-Moreno J, et al. Weight gain in bipolar disorder: pharmacological treatment as a contributing factor.Acta Psychiatr Scand. 2008;118(1):4-18.
25. McKnight RF, Adida M, Budge K, Stockton S, Goodwin GM, Geddes JR. Lithium toxicity profile: a systematic review and meta-analysis. 2012;379(9817):721-728.
26. El-Khatib F, Rauchenzauner M, Lechleitner M, et al. Valproate, weight gain and carbohydrate craving: a gender study.2007;16(3):226-232.
27. Verrotti A, D’Egidio C, Mohn A, Coppola G, Chiarelli F. Weight gain following treatment with valproic acid: pathogenic mechanisms and clinical implications.Obes Rev. 2011;12(5):e-32-43.
28. Kramer CK, Leitão CB, Pinto LC, Canani LH, Azevedo MJ and Gross JL. Efficacy and safety of topiramate on weight loss: a meta-analysis of randomized controlled trials. Obesity Review 2011: 12
29. Bak M, Fransen A, Janssen J, van Os J, Drukker M . Almost All Antipsychotics Result in Weight Gain: A Meta-Analysis. PLoS ONE 2014:9(4)
30. Lieberman JA, Stroup TS, McEvoy JP, Swartz MS, Rosenheck RA. Effectiveness of antipsychotic drugs in patients with chronic schizophrenia. N Engl J Med 2005: 353: 1209–1223.
31. McEvoy JP, Lieberman JA, Perkins DO, Hamer RM, Gu H . Efficacy and tolerability of olanzapine, quetiapine, and risperidone in the treatment of early psychosis: a randomized, double-blind 52-week comparison. Am J Psychiatry 2007: 164: 1050–1060.
32. Alvarez-Jimenez M, Gonzalez-Blanch C, Crespo-Facorro B, Hetrick S, Rodriguez-Sanchez JM. Antipsychotic-induced weight gain in chronic and first-episode psychotic disorders: a systematic critical reappraisal. CNS Drugs 2008: 22: 547–562.
33. Komossa K, Rummel-Kluge C, Hunger H, Schmid F, Schwarz S. Amisulpride versus other atypical antipsychotics for schizophrenia. Cochrane Database Syst Rev:2010: CD006624
34. Komossa K, Rummel-Kluge C, Schmid F, Hunger H, Schwarz S. Aripiprazole versus other atypical antipsychotics for schizophrenia. Cochrane Database Syst Rev: 2009:CD006569.
35. Komossa K, Rummel-Kluge C, Hunger H, Schwarz S, Bhoopathi PS. Ziprasidone versus other atypical antipsychotics for schizophrenia. Cochrane Database Syst Rev:2009: CD006627
36. Oswald I, Adam K . Benzodiazepines cause small loss of body weight. Br Med J 1980: 281: 1039–1040.

37. Bjertnaes A, Block JM, Hafstad PE, Holte M, Ottemo I. A multicentre placebo-controlled trial comparing the efficacy of mianserin and chlordiazepoxide in general practice patients with primary anxiety. Acta Psychiatr Scand :1982: 66: 199–207
38. Smits JA, Rosenfield D, Mather AA, Tart CD, Henriksen C. Psychotropic medication use mediates the relationship between mood and anxiety disorders and obesity: findings from a nationally representative sample. J Psychiatr Res 2010: 44: 1010–1016.
39. Yuanguang CC, Xiaogang C, Chuanyue W A randomized controlled study of buspirone and valium in the treatment of general anxiety disorder. Chinese Journal of Psychiatry 1998: 31: 43–46.
40. Nikhil Nihalani, Thomas L. Schwartz, Umar A. Siddiqui, and James L.Megna Weight Gain, Obesity, and Psychotropic Prescribing. Journal of Obesity Volume 2011

41. Robert I. Berkowitz, Anthony N. Fabricatore, Obesity, Psychiatric Status,and Psychiatric Medications. Psychiatr Clin N Am 34 (2011) 747–764
42. Devlin MJ: Assessment and treatment of binge-eating disorder. Psychiatr Clin North Am 1996; 19:761–772
43. Faulkner G, Cohn TA. Pharmacologic and nonpharmacologic strategies for weight gain and metabolic disturbance in patients treated with antipsychotic medications. Can J Psychiatry 2006 Jul; 51(8): 502-11
44. MaayanL, Vakhrusheva J, Correll CU. Effectiveness of medications used to attenuate antipsychotic-related weight gain and metabolic abnormalities: a systematic review and meta-analysis. Neuropsychopharmacology. 2010 Jun;35(7):1520-30.
45. Schneiderhan ME, Marvin R. Is acetazolamide similar to topiramate for reversal of antipsychotic-induced weight gain? Am J Ther. 2007 Nov-Dec;14(6):581-4
46. Yamamoto N,Inada T. Bofu-tsusho-san effectively attenuates the weight gain observed after receiving olanzapine. Psychiatry Clin Neurosci. 2008 Dec;62(6):747.
47. GaddeKM, Zhang W, Foust MS. Bupropion treatment of olanzapine-associated weight gain: an open-label, prospective trial. J Clin Psychopharmacol. 2006 Aug;26(4):409-13.
48. NduhirabandiF, du Toit EF, Lochner A. Melatonin and the metabolic syndrome: a tool for effective therapy in obesity-associated abnormalities? Acta Physiol  (Oxf). 2012 Jun;205(2):209-23.
49. Schaefer M, Leopold K, Hinzpeter A, Heinz A, Krebs M. Memantine-associated reversal of clozapine-induced weight gain. Pharmacopsychiatry. 2007 Jul;40(4):149-51.
50. Gross C, Blasey CM, Roe RL, Allen K, Block TS, Belanoff JK. Mifepristone treatment of olanzapine-induced weight gain in healthy men. Adv Ther. 2009 Oct;26(10):959-69.