Geçmişte manik-depresif bozukluk olarak da bilinen bipolar bozukluk depresyon ve mani/hipomani dönemleriyle karakterize bir ruhsal rahatsızlıktır. Diğer bir adı da iki uçlu duygudurum bozukluğudur. Bu rahatsızlığı olan kişilerin tekrarlayan duygudurum dönemleri yaşadıkları görülmektedir. Depresyon dönemindeki kişiler isteksizlik, mutsuzluk, uyku-iştah bozuklukları, umutsuzluk/karamsarlık gibi yakınmalarla gelirken mani/hipomani dönemindeki kişiler artmış enerji, coşkulu ruh hali, sinirlilik, özgüvende artış, konuşmada artma ve uyku ihtiyacında azalma gibi yakınmalarla gelmektedirler. Bu harketli dönemin hafif haline hipomani, daha şiddetli (hastane yatışı gerektirebilen veya psikotik semptomları olan) haline ise mani dönemi adı verilmektedir.
Aslında mani/hipomani döneminde olan kişi nadiren bunlardan şikayetçi olur çünkü genellikle bu halinden memnundur.
Klasik anlamda 2 tür bipolar bozukluktan söz edilebilir. Bipolar 1 tanısı koymak için kişinin tek bir mani atağı geçirmesi yeterliyken, Bipolar 2 tanısı konulabilmesi için kişinin en az bir depresyon dönemi ve bir hipomani dönemi geçirmiş olması gerekmektedir. Mani döneminde yukarıda belirtilen hareketlilik artışına ek olarak hastalarımızda gerçek dışı düşünceler de görülebilmektedir.
Her ne kadar bipolar rahatsızlığa sahip kişilerin depresyon ve mani/hipomani dönemlerini yaşadığı bilinse de hastalığın önemli bir kısmında depresyon dönemleri mani/hipomani dönemlerine göre daha sık olmaktadır.
Bipolar Bozukluk Nedenleri
Bipolar bozukluğun ortaya çıkması tek bir nedene dayanmamaktadır. Yapılan çalışmalar aile yakınlarında benzer rahatsızlığı olanlarda riskin artmış olduğunu göstermiştir. Ancak aile üyelerinde bipolar bozukluk olanların az bir kısmında bipolar bozukluğun ortaya çıkabileceğini de akılda tutmakta fayda var. Genetik riskin dışında çocukluk dönemindeki stresli yaşam olayları, hormonal faktörler, alkol ve madde kullanımını ve kullanılan bazı tıbbi ilaçların da bipolar bozukluğu tetikleyebileceği gösterilmiştir.
Bipolar Bozukluk Tedavisi Nasıl Olur ?
Çok küçük bir hasta grubu yalnızca tek bir atak yaşar ve bu hastalarımız genellikle kısa süreli ilaç tedavisinden sonra uzun dönemli tedaviye ihtiyacı olmayabilir. Ancak hastalarımızın çoğunluğunda bipolar bozukluk tekrar edici nitelikte olduğunda hem atak tedavisinde hemde koruyucu (atakların gelmesini engelleyen) amaçlı olarak “duygudurum dengeleyici” ler adını verdiğimiz ilaçlar kullanılmaktadır. Bunlardan en bilinenleri Lityum, Valproik Asit, Karbamazepin ve Lamotrijin içeren ilaçlardır. Bu ilaçlar hastalarımızın klinik durumları yanında ilaç yan etkileri, ek tıbbi hastalıklar ve hasta tercihleri dikkate alınarak kullanılmaktadır.
Depresyon ve mani/hipomani dönemlerinde duruma göre tedaviye antipsikotik ajanların, bazen antidepresan ajanların eklenmesi gündeme gelebilir. Özellikle son yıllarda sık atak tekrarı olan ve ilaç tedavisini düzenli kullanmayan hastalarımız için koruyucu amaçlı olarak antipsikotik içeren enjeksiyonların da atakların önlenmesinde etkili olduğu gösterilmiştir.
Bazı hastalarımızın atak dönemlerinde ev/iş ortamlarında yaşadığı zorluklara bağlı olarak yatırılarak tedavi edilmeleri gerekebilir.
Bipolar Bozukluk Kişinin Yaşamını Nasıl Etkiler ?
Kişiye göre hastalığın kliniği çok farklı seyirler gösterebilir. Bazı hastalarımız sık atak yaşarken, diğer bazı hastalarımız ömürleri boyunca çok az sayıda atak yaşayabilir. Hastalığın seyrinin nasıl gideceğinin en önemli belirleyicisi bahsi geçen “duygudurum dengeleyicileri”’lerin düzenli kullanımıdır. Bu ilaçların yan etkileri olabilmekle birlikte ilaçlarını düzenli kullanan kişilerin iş ve aile hayatlarının daha yolunda gittiği, hastane yatışlarının az olduğu/bazen hiç gerekmeyebileceği ve işlevselliklerinin gayet iyi oldukları gösterilmiştir.
Referanslar
Hirschfeld, R. M. (2014). Differential diagnosis of bipolar disorder and major depressive disorder. Journal of affective disorders, 169, S12-S16.
Anderson, I. M., Haddad, P. M., & Scott, J. (2012). Bipolar disorder. Bmj, 345, e8508.
Yatham, L. N., Kennedy, S. H., Parikh, S. V., Schaffer, A., Bond, D. J., Frey, B. N., … & Alda, M. (2018). Canadian Network for Mood and Anxiety Treatments (CANMAT) and International Society for Bipolar Disorders (ISBD) 2018 guidelines for the management of patients with bipolar disorder. Bipolar disorders, 20(2), 97-170.
Solé, B., & Vieta, E. (2020). What else is needed for a full functional recovery in bipolar disorder?. Bipolar disorders, 22(4), 411-412.
Dr. Mesut Yıldız
